Obraz wsi w Żeńcach

To utwór, który daje realistyczny obraz życia chłopów. Przedstawia typową sytuację: pracę podczas żniw pod nadzorem ekonoma – Starosty. Opis trudu chłopskiego życia autor włożył w usta dwóch bohaterek: Oluchny i Pietruchy, które jednocześnie uczestniczą w wydarzeniach, obserwują i komentują. Bardzo znaczący jest fragment: „Już południe przychodzi, a my jeszcze żniemy; Gdy tego chce urzędnik, że tu pomdlejemy? Głodnemu jako żywo syty nie wygodzi! On nad nami z maczugą pokrząkając, chodzi, A nie wie, jako ciężko z sierpami po zagonie Ciągać się”. Słowa te wypowiada Oluchna, która zwraca tym samym uwagę na przepaść dzielącą panów i chłopów. Praca Starosty i jego sytuacja życiowa jest zupełnie inna od bytu chłopa. Życie na wsi to przede wszystkim praca w pocie czoła w nieludzkich warunkach, wyzysk chłopów, konflikty międzyludzkie, przemoc fizyczna ze strony ekonomów. Chłopi muszą pracować od rana do wieczora bez wytchnienia zbyt długo i w pocie czoła. Pietrucha mówi: „Słoneczko, śliczne oko, dnia oko pięknego! Nie jesteś ty zwyczajów starosty naszego. Ty wstajesz, kiedy twój czas, jemu się zda mało” i przedstawia w ten sposób nieludzkie traktowanie chłopów. Ludzie ze wsi są przestraszeni, boją się okrucieństwa i bólu, nie chcą być bici i poniżani, jednak przyjmują życie z pokorą i próbują w jakiś sposób przypodobać się panom. Pietrucha mówi: „Nie gadaj głosem, aby nie usłyszał tego: Abo nie widzisz bicza za pasem u niego? Prędko nas nim namaca! Zły frymark – za słowo Bicz na grzbiecie, a jam nań nie barzo gotowa. Lepiej złego nie drażnić; ja go abo chwalę, Abo mu pochlebuję i tak grzbiet mam w cale”. Starosta również wąsy, gdy zwołuje pracowników na obiad nie pozwala zapomnieć, że to on ustala zasady pracy i czas na odpoczynek.

Szymonowic w utworze przedstawił niedolę warstwy chłopskiej. Chłopi są wykorzystywani, uciskani, przestraszeni, boją się wyrażać własne zdanie, podporządkowują się bogatszym i widać wielka przepaść dzielącą bogatą warstwę społeczną od chłopów. Utwór to sielanka, ale nietypowa. Mimo, że ukazuje prawdziwy obraz stosunków społecznych z początków XVII w. to elementy gatunkowe łagodzą wymowę utworu. Typowe dla sielanki, co występuje w tym dziele to: miejsce akcji, bohaterowie, język adekwatny do akcji, życie dostosowane do natury, uniezależnienie od niej. Nietypowe dla sielanki jest ukazywanie braku harmonii międzyludzkiej, cierpienia, wyzysku i przemocy fizycznej.